زنده‌باد شاعر خاوران‌نامه
آغاز مرمت آرامگاه ابن‌حسام خوسفی، حماسه‌سرای بزرگ شرق ایران
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اخبارشرق ایران: علی احسانی‌مقدم – خبرنگار حوزه فرهنگ و رسانه
در کوچه‌های خاموش خوسف، آرامگاهی ساده اما پرمعنا در دل تاریخ نشسته است؛ مأوای ابدی شاعری که با منظومه‌ای سترگ، ایران را از زاویه‌ای دیگر روایت کرد. ابن‌حسام خوسفی، شاعر و عارف سده نهم هجری، در دل کویر، پرچم‌دار حماسه‌ای بود که در تقاطع دین و ادب، روح تازه‌ای به زبان فارسی بخشید. حالا، هم‌زمان با سالروز ثبت ملی آرامگاهش، عملیات مرمت این بنای تاریخی آغاز شده؛ گامی در مسیر حفظ هویت فراموش‌شده یک منطقه و پاسداشت نامی که سزاوار بلندای بیشتری است.
آغاز مرمت؛ نجات میراث از فرسایش خاموش
علی صالحی، مسئول نمایندگی میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان خوسف، با تاکید بر اهمیت پروژه مرمت گفت:
«آرامگاه ابن‌حسام خوسفی در فهرست آثار ملی کشور به شماره ۲۰۵۹ و در تاریخ ۲۹ تیرماه ۱۳۷۷ ثبت شده است. این ثبت نشان‌دهنده اهمیت فرهنگی و تاریخی بناست و حفظ و مرمت آن از اولویت‌های ماست.»
او افزود: «امسال عملیات مرمت با اعتبار ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال از محل اعتبارات ملی آغاز شده است. این پروژه شامل مرمت و بازسازی فخر و مدین اطراف بنا، کف‌فرش سنگی، اندودکاری بدنه‌ها و نماسازی با مصالح سنتی مانند کاهگل است تا ضمن حفظ اصالت بنا، فضایی مناسب برای بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان فراهم شود.»
صالحی ادامه داد:
«حفظ آرامگاه ابن‌حسام تنها یک عملیات فنی نیست؛ بلکه نگهداری از یک حافظه تاریخی، یک هویت فرهنگی و یادآوری نامی است که باید به نسل‌های آینده منتقل شود. ما در تلاشیم تا این بنای ارزشمند را به عنوان قطب گردشگری ادبی و فرهنگی منطقه معرفی کنیم.»
ابن‌حسام؛ شاعر دین و حماسه در دل خراسان جنوبی
ابن‌حسام‌الدین عبدالرحمن بن شرف‌الدین خوسفی، متولد قرن نهم هجری، در شهر خوسف چشم به جهان گشود؛ شهری که بعدها با او شناخته شد. وی از خاندان علم، ادب و عرفان بود و علاوه بر شاعری، از بزرگان معنوی زمان خود به‌شمار می‌رفت. مهم‌ترین اثر او، خاوران‌نامه، در قالب مثنوی و در بحر متقارب (وزن شاهنامه) سروده شده و حدود ۹ هزار بیت دارد.
این منظومه حماسی، که به سبک شاهنامه فردوسی نوشته شده، روایت‌گر فتوحات خیالی و اعتقادی امام علی(ع) در سرزمینی به نام «خاوران» است. ابن‌حسام در این اثر، مفاهیم دینی، عقاید شیعی، حماسه، ایمان و ادب فارسی را با هم تلفیق کرده و اثری منحصربه‌فرد در ادبیات شیعی خلق کرده است.
خاوران‌نامه؛ حلقه اتصال شاهنامه و دین
به گفته کارشناسان ادبی، خاوران‌نامه را می‌توان پلی میان حماسه ملی و مذهب دانست؛ کتابی که برخلاف فضای صرفاً اسطوره‌ای شاهنامه، با محوریت شخصیت تاریخی-مذهبی امام علی(ع) شکل گرفته اما ساختاری قهرمان‌محور و روایی دارد. زبان کتاب فخیم، پرآرایه و همراه با شور حماسی است و مفاهیمی چون جهاد، عدالت، مبارزه با ظلم، عرفان و عشق الهی در آن موج می‌زند.
یک شاعر ملی، در سایه فراموشی محلی
علی احمدی، پژوهشگر فرهنگ و رسانه در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت:
«ابن‌حسام خوسفی یکی از بزرگ‌ترین شاعران مذهبی و حماسی ایران است که به‌درستی در گفتمان فرهنگی کشور جای نگرفته است. او باید همچون فردوسی، نظامی، عطار و ناصرخسرو به جوانان معرفی شود.»
او تأکید کرد: «خاوران‌نامه قابلیت تدریس در دانشگاه، اقتباس سینمایی و انیمیشن، جشنواره‌های ادبی و کارکردهای گردشگری فرهنگی دارد. اما متأسفانه این ظرفیت عظیم هنوز برای خوسف و استان به درستی احیا نشده است.»
آرامگاهی که می‌تواند مقصد فرهنگی شود
آرامگاه ابن‌حسام، با معماری ساده و بومی، در بافت قدیمی شهر خوسف قرار گرفته است. بنایی خشتی با طاق و گنبد که سال‌ها در سکوت مانده بود. به گفته علی صالحی، مرمت آن تنها گامی فنی نیست، بلکه حرکتی فرهنگی برای احیای هویت تاریخی و تبدیل این فضا به قطب گردشگری ادبی جنوب خراسان است.
او با تأکید گفت: «پس از مرمت، تلاش خواهیم کرد این آرامگاه به‌عنوان مقصدی برای تورهای فرهنگی، گردشگری ادبی و پژوهش‌های دانشگاهی در سطح ملی معرفی شود.»
خوسف، شهری با ظرفیت‌های ادبی خاموش
خوسف با چهره‌هایی چون ابن‌حسام، ظرفیت تبدیل به «شهر ادبیات حماسی ایران» را دارد. مرمت آرامگاه این شاعر، می‌تواند آغاز حرکتی باشد که سال‌هاست به تعویق افتاده: شناخت، معرفی و بهره‌برداری فرهنگی از یکی از سرمایه‌های ارزشمند ادب فارسی.
پایانی برای یک غفلت، آغازی برای یک جریان
اگرچه سال‌ها غبار فراموشی بر آرامگاه شاعر خاوران‌نامه نشسته بود، اما مرمت این مکان شاید آغاز فصلی تازه باشد. فصلی که در آن، ابن‌حسام نه فقط در خوسف، بلکه در تاریخ ملی ایران جایگاه واقعی خود را بازیابد؛ فصلی که شعر و حماسه و ایمان، بار دیگر در دل کویر زنده شوند.
