خوش‌چهره: با دستکاری و بازی با ضریب جینی برای خود دستاورد می‌سازند
آیا فقر در دولت سیزدهم کاهش پیدا کرده است؟
پایگاه خبری تحلیلی اخبارشرق ، ضریب جینی در کشور ما به شاخصی دردسر ساز تبدیل شده‌است. شاخصی که به طور کلی فاصله طبقاتی در جامعه را نشان می‌دهد. به تازگی نیز دولت سیزدهم در تلاش برای دستاوردسازی در واپسین روزها مدعی کاهش این شاخص شده است. اما نکته اینجاست که کاهش فاصله طبقات از یکدیگر، لزوما به معنای توزیع ثروت بین اقشار نیست. به عبارتی دیگر کاهش این شاخص که دولت سیزدهم تلاش دارد آن را به عنوان دستاوردی مطرح کند با فقیرتر شدن طبقه متوسط و نزدیکی آن به لایه‌هایی از طبقه فرودست رخ داده است. بر اساس جدیدترین گزارش مرکز آمار در تیر ماه ۱۴۰۳ نرخ تورم سالانه برای خانوار‌های کشور به ۳۵.۵ درصد رسیده و تورم نقطه به نقطه اجاره مسکن در تیر ماه ۴۳.۲ درصد بوده است. دکتر محمد خوش چهره عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با فراز می‌گوید «بازی با ضریب جینی، بازی خوبی نیست».
توزیع برابرتر یا نابودی طبقه متوسط؟
همانطور که اشاره شد، شاخص ضریب جینی معیاری برای اندازه‌گیری نابرابری توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه است. این شاخص عددی بین صفر و ۱ بیان می‌شود. مقدار صفر نشان‌دهنده توزیع کاملاً برابر درآمد یا ثروت است؛ در این حالت همه افراد جامعه به یک میزان از درآمد یا ثروت برخوردارند. در مقابل، مقدار ۱ بیانگر نابرابری کامل است، به‌طوری که یک نفر تمام ثروت جامعه را در اختیار دارد و دیگران هیچ سهمی ندارند. کاهش ضریب جینی به معنای کاهش نابرابری درآمدی است، نه لزوماً کاهش فقر یا ثروت. ضریب جینی پایین‌تر نشان می‌دهد که توزیع درآمد در جامعه برابرتر است. این می‌تواند ناشی از کاهش شکاف درآمدی میان افراد فقیر و ثروتمند باشد، اما به معنای کاهش مطلق فقر یا افزایش ثروت همه افراد جامعه نیست. بنابراین، ضریب جینی به توزیع درآمد می‌پردازد، نه به سطح مطلق فقر یا ثروت. اگر کاهش این ضریب ناشی از افت درآمد طبقه متوسط باشد و ثروت به سمت طبقه پایین‌تر منتقل نشود، باعث از بین رفتن طبقه متوسط می‌شود. در این حالت، جامعه به دو طبقه فقیر و ثروتمند تقسیم می‌شود و نابرابری کاهش می‌یابد. اما این کاهش نابرابری به دلیل افزایش رفاه و کاهش فقر نیست، بلکه به دلیل کم شدن قدرت خرید و درآمد طبقه متوسط به وجود می‌آید؛ بنابراین تحلیل دقیق این شاخص است که ساختار طبقاتی جامعه را مشخص می‌کند.
شعار عدالت در نظام‌های سیاسی
محمد خوش چهره اقتصاددان در تشریح عدالت به فراز می‌گوید: «شعار عدالت یک شعار محوری و ملاک ارزیابی کارآمدی نظام‌های سیاسی در کشور‌هایی است که مدعی آن‌اند. این بحث در جمهوری اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ بسیاری از دولتمردان با رویکرد‌های سیاسی مختلف به بحث عدالت متوسل شده‌اند و در این‌باره شعار‌های مختلفی داده‌اند. دولت چهاردهم نیز با همین شعار قرار است کار خود را شروع کند. اما مشکل اصلی، عدم تعریف مناسب از عدالت، شیوه‌ها و روش‌ها و مهم‌تر از آن، تعریف شاخص‌ها است. اکثر افرادی که وارد این عرصه شده‌اند، بدون تبیین صحیح از واژه عدالت نسبت به استفاده از این جمله و واژه اظهارنظر کرده‌اند».
انحراف شاخص‌ها
نماینده پیشین مجلس ادامه می‌دهد: «بسیاری از دیکتاتور‌های تاریخ به نام عدالت مشکلات متعددی را برای جهان ایجاد کردند، زیرا تعاریف خاص خود را مطرح کردند و این مفاهیم را به انحراف کشاندند. در جهان امروز، واژه عدالت کمتر مورد بحث سیاستمداران است و بیشتر بحث نابرابری و برابری مطرح می‌شود. یعنی عدالت به یک واژه‌ای تحت عنوان برابری محدود و اغلب در شاخص‌هایی مثل توزیع درآمد نمایان می‌شود. این شاخص مبین مفهوم عدالت نیست، بلکه عدالت در حوزه‌های مختلف معنا می‌یابد. من متأسفم که مدتی است بعضی از مسئولین، زمامداران را با شاخص‌هایی مانند ضریب جینی بازی می‌دهند. این شاخص توزیع درآمد است و تحلیل آن نیاز به دقت بسیار زیاد و در نظر گرفتن مؤلفه‌های مختلف دارد. تحلیل شاخص ضریب جینی می‌تواند درگیر انحرافات زیادی شود، به‌خصوص که در تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری ما، مسئله خطرناکی وجود دارد. مسئله آن است که پردازش اطلاعات و داده‌ها، شرط اصلی صحت و سقم تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی است. تحلیل داده‌ها بر اساس آمار‌های دست‌ساز است که قابل اعتماد نیست».
تحریف واقعیت‌ها با ارجاع غلط به شاخص‌ها
او در ادامه می‌گوید: «برخی از دولتمردان با دستکاری‌ها و سفارش‌های آماری، سعی دارند خودشان را پردستاورد نشان دهند. این در حالی است که آمار‌ها دستکاری شده و معتبر نیستند. این نوع از اقدامات محاسبات را به انحراف می‌کشانند. بسیار تاسف‌بار است که مسئولین و دولتمردان وارد بازی ضریب جینی شده‌اند. اگر کار به اهل فن سپرده و اجازه داده شود که بر مبنای آمار‌های صحیح تحلیل‌ها صورت بگیرد، متوجه می‌شویم که چقدر واقعیت‌ها به‌طور مخدوش ارائه شده‌اند. آمار مانند گل کوزه‌گری است و هر سفارشی به شکل دلخواه تغییر می‌کند؛ بنابراین من معتقدم با توجه به وجود فقر گسترده و شکاف طبقاتی وحشتناک، ارجاع به چنین شاخص‌هایی برای فریب مسئولین رده‌بالا است. وگرنه مردم که فریب نمی‌خورند، زیرا سقوط طبقاتی خود را لمس می‌کنند. شاخص ضریب جینی نباید مبنای ارزیابی مثبت از اقتصاد و کاهش فقر در کشور باشد».
بنابراین کاهش ضریب جینی در کشور ما لزوماً به معنای کاهش فقر نیست، بلکه ممکن است نشانه‌ای از کاهش درآمد طبقه متوسط و نزدیکی آن به طبقه پایین جامعه باشد. شرایط زندگی و اندازه سفره‌های مردم نیز گواه همین موضوع است. بنابراین، تحلیل دقیق و بی‌طرفانه داده‌ها برای ارزیابی واقعی وضعیت اقتصادی و اجتماعی ضروری است.
